'Gaslighting' is het woord van het jaar

Iedereen die ooit te maken heeft gehad met gaslighting, herinnert zich het gevoel. Je vraagt je af of je misschien toch te overdreven hebt gereageerd. Je twijfelt over jezelf en over dat waarvan je overtuigd was dat het de waarheid was. Misschien ben je een soort psycho en heb je de situatie helemaal verkeerd ingeschat? Of denk je te veel na, zit het allemaal in je hoofd?

Wat is gaslighting?

Het lijkt erop dat we meer dan ooit de antwoorden op deze vragen willen. Het Amerikaanse woordenboek Merriam-Webster heeft van gaslighting het woord van het jaar gemaakt. Dit nadat het aantal zoekopdrachten in de afgelopen 12 maanden met 1.740 procent was gestegen en het elke dag meerdere keren werd opgezocht. Het woordenboek definieert gaslighting in grote lijnen als ‘de handeling of praktijk van het op grove wijze misleiden van iemand, vooral voor zijn eigen voordeel.’

Gaslighting is geen megagebeurtenis die de krantenkoppen haalt. Je kunt het omschrijven als een dood door duizend kleine steekwonden dat vrouwen stil en achter gesloten deuren wordt aangedaan. (Hoewel het iedereen kan overkomen, toont onderzoek aan dat gaslighting meestal wordt gebruikt als een vorm van emotioneel misbruik in heteroseksuele relaties door mannen naar vrouwen.)

Herkenning

De term komt eigenlijk uit een film uit 1944, Gaslight, waarin een man zijn vrouw manipuleert door haar te laten geloven dat ze gek is. Dit doet hij bijvoorbeeld door haar herhaaldelijk te vertellen dat ze zich inbeeldt dat de gaslampen in hun huis dimmen. (Dat doet ze niet.)

Hoewel het al tientallen jaren voorkomt – of eeuwen – hebben we pas sinds de afgelopen jaren een woord om te beschrijven wat er gebeurt. Hoe gaslighters het verhaal voor hun slachtoffers herschrijven en hun hoofd vullen met twijfel over de realiteit en hun eigen gezond verstand.

Niet alleen in romantische relaties

Gaslighting gebeurt overigens niet alleen in romantische relaties. Manipulatie van de mentale toestand kan ook voorkomen bij vrienden en familie. Of politici of dokters die willen dat je gelooft dat jouw pijn ‘alleen in je hoofd’ zit (mensen van kleur en vrouwen zijn het vaakst slachtoffer van ‘medische gaslighting’).

Het kan ook op het werk gebeuren, zoals een baas die altijd belooft dat het volgende project zal leiden tot een promotie, nieuwe rol of bonus. Natuurlijk gebeurt dit nooit. Eigenbelang en controle komen niet alleen in intieme relaties voor.

Misbruiken van de term

Volgens Rebecca Humphries kan het woord gaslighting snel vertroebeld raken. Ze is de auteur van het boek Why Did You Stay?. Over de impact van gaslighting door haar ex, een zekere komiek die werd betrapt op vreemdgaan met zijn collega.

En ze heeft gelijk. Te vaak vervangen we ‘leugenaar’ door ‘gaslighter’. We gebruiken het woord als belediging of grap als onze partner beweert dat we hem niet hebben gezegd de vuilnisbakken buiten te zetten. Maar zo licht of grappig is het zeker niet als je kijkt naar het misbruik. We hebben het hier niet over rechttoe rechtaan jokken; het is veel sluwer en manipulatiever dan dat. Door gaslighting als term te misbruiken, ondermijnen we de betekenis.

“Gaslighting is niet hetzelfde als liegen, het is grimmiger dan dat”, vertelt Humphries. “Je wordt zo afhankelijk van de gaslighter dat je jezelf begint te gaslighten voordat je de waarheid gelooft. ‘Ik weet zeker dat ze zeiden dat ze vanavond zouden komen… maar nogmaals, mijn brein is gek, dus ik heb het waarschijnlijk mis.’ Het voelt echt alsof je gek wordt. En de ironie is natuurlijk dat jij degene bent die de waarheid weet.”

Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd door Vogue UK.