Haar debuut in 1995, toen dark-skinned modellen nog zeldzaam waren in de luxe-industrie, sloeg in als een bom. Twee jaar later stond ze als eerste Afrikaanse model op de cover van Elle. Belangrijk daarbij ook: haar cropped natural hair. Aan Wek heeft de miljardenbusiness van de straightening-crèmes nooit iets verdiend. Haar succes werd gevierd door vele zwarte vrouwen wereldwijd. Onder meer door Oprah Winfrey: “Als Alek op de cover van een tijdschrift had gestaan toen ik opgroeide, had ik een ander beeld gehad van wie ik was.”

De Keniase actrice Lupita Nyong’o vertelde tijdens een emotionele speech over beauty en zelfperceptie dat ze zich als tiener onzeker voelde in haar “night-shaded skin” en elke avond een deal met God probeerde te sluiten. Zij zou braver worden, als hij haar de volgende ochtend liet ontwaken met een lichtere huid. “Tot ik Alek op een cover zag en in haar een reflectie van mezelf zag die ik niet kon ontkennen. Ik voelde me meer gezien, meer gewaardeerd door the far-away gatekeepers of beauty.”

Wek wordt nederig van alle complimenten, zegt ze, en ze is zeer optimistisch over de inhaalslag die diversiteit op de catwalk nu aan het maken is. Zich bewust zijn van haar uiterlijk was iets waar zij voor het eerst in Londen mee werd geconfronteerd. Opgroeien zonder tv, social media, tijdschriften, catwalkshows en notie van mode gaf haar een voordeel ten opzichte van westerse meiden. “De druk van competitie ontbrak, tot mijn veertiende was ik vooral omgeven door familie en vriendinnen en blij met mijn uiterlijk. Met vijf zussen voelde ik me altijd gesteund, mijn moeder benadrukte dat we elkaar moesten vieren. Ik hoefde niets, ik kon puur een klein meisje zijn en geheel natuurlijk tot een vrouw uitgroeien. Ik ben nooit onzeker geweest, daar ben ik mijn moeder dankbaar voor. Een wijze Dinka-les van haar: vrouwen zouden andere vrouwen moeten vieren, samen zijn we sterker.”

Op de vlucht

Alek Wek groeide op in Wau, een kleine stad in het noordwesten van Zuid-Soedan, waar het leven volgens haar simpel was, zonder elektriciteit en met een waterput. “Na school rende ik vaak met een vriendin de heuvel op, als we op onze tenen gingen staan konden we soms vliegtuigen zien landen. Of we plukten een paar mango’s op weg naar huis, schillen, zout en peper erop omdat ze nog niet rijp en dus zuur waren. In het weekeinde hielp ik mijn moeder met de koeien. We hadden geen koelkast, mijn moeder maakte kaas from scratch.”

Op haar vijfde brak de burgeroorlog uit, het zou nog drie jaar duren voordat het geweld Wau bereikte. Na drie dagen in huis gebarricadeerd te zijn geweest, stuitte ze buiten op vermoorde buren. Met duizenden ging ze op de vlucht, rennend en marcherend door de wildernis, tijdens het gevaarlijke regenseizoen de rivier overstekend. “Gelukkig waren mijn ouders opgegroeid op het platteland en hadden ze een natuurlijk instinct welke planten en vruchten we wel of niet konden eten. Slapen deden we in de buitenlucht of in verlaten hutten. Vanwege de vele wilde dieren moest je letterlijk met één oog open slapen.”

Die ervaring had uiteraard veel impact. “Er was veel trauma, daar ga ik niet over liegen. Lang ben ik bang geweest in het donker, omdat tijdens onze vlucht ’s nachts telkens mensen verdwenen. Het kostte een tijd voordat ik besefte dat er geen gevaar meer was. Op reis voor editorials viel ik na een lange dag soms van vermoeidheid in slaap met de tv aan. Als ik dan ’s nachts wakker werd van het geluid bleef ik eerst vijf minuten doodstil liggen voor ik besefte dat het maar de tv was.”

Voor haar werk als National Goodwill Ambassador van de United Nations High Commission of Refugees en Unicef is ze meerdere malen teruggeweest naar haar geboorteland, ook na de onafhankelijkheid van Zuid-Soedan in juli 2011. “Die brengt veel nieuwe uitdagingen met zich mee. Iedereen wil zich gerespecteerd en erkend voelen, dat is niet eenvoudig. Tegelijkertijd biedt een nieuw land nieuwe kansen en iedereen wil ze grijpen, bedrijfjes worden opgezet en het aantal restaurants groeit als kool. Zuid-Soedan heeft groot potentieel. We hebben zeer vruchtbaar land – rivieren, bossen en moerassen – dat biedt dus potentie voor visserij, voor de land- en tuinbouw, en uiteindelijk de voedselverwerkingindustrie en export. Een oud Soedanees gezegde luidt: wat je hier ook in de grond stopt, het groeit. Als je het maar met liefde doet.” 

Ze ergert zich aan alle misverstanden over vluchtelingen. “Er kleeft een negatief beeld aan, maar de volgende keer dat iemand ook maar denkt dat vluchtelingen lastig zijn, bedenk dan dat ze hetzelfde zijn als jij en ik in die situatie. Vluchtelingen, dat zijn jij en ik. Alleen is hen alle basismensenrechten ontnomen. Ik weet hoe het voelt om gedwongen je huis te verlaten. Het is pijnlijk, beangstigend en het kan je scheiden van je geliefden. Het stigma moet echt verdwijnen en daar probeer ik een steentje aan bij te dragen.” 

Once a Dinka, always a Dinka

Hoe zou haar leven eruit hebben gezien als ze in Wau was gebleven, daar fantaseert ze weleens over. “Dan was ik ongetwijfeld al jong moeder geworden, zoals daar gebruikelijk is. Ik heb zo veel respect voor onze tradities, cultuur, en manier van leven. I’m a Dinka woman, once a Dinka, always a Dinka. Je kunt het meisje uit Soedan halen, maar Soedan niet uit mij, die genen stromen voor altijd door mijn bloed.”

In haar zogeheten brownstone in Brooklyn met drie verdiepingen, een tuin, bibliotheek en yogastudio kookt ze regelmatig de recepten van haar moeder. “Ik heb heimwee naar al die heerlijke gerechten, en vooral naar de geur in huis van al die kruiden. Gelukkig zijn er hier op Atlantic Avenue fantastische winkels waar ze Afrikaanse specerijen verkopen. Het is verrassend hoe geur herinneringen kan oproepen. Als er in mijn keuken een okrastoofpot met kaneel staat te pruttelen en ik doe mijn ogen dicht, ben ik zo weer terug in Wau.”

Met haar tassenlabel Wek 1933, vernoemd naar haar vaders geboortejaar, is ze helaas gestopt. “Ik ben een creatief persoon, maar productie is niet mijn expertise. Je kunt maar beter eerlijk zijn over je zwakke punten, dan heb je meer kans van slagen in het leven. Ik richt me nu op mijn artwork, prints die ik eerder gebruikte voor de binnenkant van tassen.” Tijdens de lockdown bracht ze een capsulecollectie uit met Weekend Max Mara, A.W.orld by Alek Wek, kleurrijk met een Londense en Soedanese vibe. 

Zullen we haar ooit nog in een film zien? Ze speelde in 2002 in The Four Feathers met Heath Ledger – “bless his soul, such a talent” – en in 2018 in horrorfilm Suspiria met Tilda Swinton. Wek: “Dat hangt af van het project. If it’s right why not, but not just for the sake of it.” Eigenlijk staat voor de toekomst vooral één ding hoog op haar bucketlist, zegt ze. “Moeder worden. Voorheen kwam het er niet van, want ik wilde niet rondrennen en mijn kind laten opvoeden door nanny’s. Maar ik ben dol op kinderen en eindelijk gesetteld, het voelt als nu of nooit.”

Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd in het nieuwe aprilnummer van Vogue Nederland, dat vanaf 16 maart in de winkel ligt en hier online te bestellen is.