Een Vogue-redacteur spreekt zich uit over femicide in Nederland

We kunnen het momenteel nergens anders over hebben: de gruwelijke, gewelddadige dood van de zeventienjarige Lisa grijpt velen enorm aan. Het massale tegengeluid is hoopvol, maar femicide wordt in Nederland nog altijd niet serieus genoeg genomen.

Femicide in het nieuws

Momenteel loopt het onderzoek naar de dood van Lisa nog. Hoewel het misschien nog te vroeg is om het een femicide-zaak te noemen, lijkt het voor de hand te liggen. Uit berichtgeving van De Telegraaf blijkt dat de verdachte mogelijk eerder wilde toeslaan, diezelfde avond, op datzelfde fietspad, op een andere vrouw. De vrouw die met de schrik wegkwam laat weten dat ze dacht dat de aanvaller haar iets aan had willen doen.

Ook werd er, een week eerder, een vrouw in Amsterdam op de fiets aan de Weespertrekvaart de bosjes ingesleurd. Drie vrouwen op hun fiets, van wie elk afzonderlijk hun nacht werd ontnomen in een opeenvolgende periode. Het Parool schrijft dat de politie een verdachte heeft opgepakt in de zaak van het zedendelict in Amsterdam. Dit noemen ze nu dezelfde verdachte in de zaak van Lisa.

Het ontroert me om te zien dat Nederlanders online massaal opstaan tegen deze gruweldaden, en van zich laten horen. Genoeg is genoeg. Maar wat moet er gebeuren om het écht te laten veranderen? Waar laat Nederland de steken vallen? Ik verdiepte me in het overheidsbeleid en de beeldvorming in de media, en het gevoel van schaamte laat me niet los.

Elke week onze beste artikelen in je inbox? Schrijf je hier in voor de Vogue-nieuwsbrief.

Nederland doet niet genoeg

Kijkend naar omliggende buurlanden trek ik de conclusie dat ons land geen hands-on-mentaliteit heeft. Spanje richtte onlangs een regeringscomité op dat zich specifiek op femicide focust, en Italië heeft in juli nog een wetsvoorstel goedkeurd om femicide als aparte misdrijfstatus te erkennen. Lisa Loeb haalt in haar post op Instagram meer voorbeelden aan:

View this post on Instagram

A post shared by Lisa Loeb (@lisaloeb_)

Nederland startte in 2024 de campagne Stop Femicide!, maar uit een officiële update van een maand geleden blijkt dat de cijfers wat betreft femicide-zaken in Nederland tot op heden niet afnemen. En dat terwijl we onszelf als land toch zo progressief achten. Nou, niet dus: terwijl het beleid in Europese landen wordt aangescherpt, staat het woord ‘femicide’ niet eens in de Van Dale.

Ruimte voor erkenning

Als ik ‘femicide’ in de Van Dale opzoek, breekt mijn klomp. De term in het woordenboek is nergens te bekennen. Tenminste, niet in de online versie. En dat terwijl de term ‘femicide’ stamt uit het jaar 1801, en later werd geherintroduceerd in 1974 door feministische en activistische schrijver Diana Russel. Niets nieuws dus. Een teleurstellend voorbeeld van hoe níet serieus dit probleem in Nederland wordt genomen. Taal is immers een krachtig middel.

Waarom deze term er niet in staat, is één groot raadsel. Mind you: de term skibidi (een populaire TikTok-term onder jongeren op het schoolplein, vaak gebruikt om iets als ‘heel vet’ aan te duiden, en verwijzend naar de online animatieserie uit 2023) wordt dit jaar wél opgenomen in de Van Dale, zo werd recentelijk bekendgemaakt.

Tot nu toe dus een hoop vragen, zonder duidelijke antwoorden. Maar het nieuws grijpt ons toch allemaal bij de keel? Waarom gaat het beleid dan toch nog zo laconiek om met femicide? Waarom is er er minimal erkenning en schept dat het gevoel dat de kwestie minder serieus lijkt te worden genomen? Luisterend naar een podcastaflevering, kom ik tot inzichten over de beeldvorming van femicide in Nederland.

Nieuwskoppen over femicide

In een podcastaflevering van Radio Boos bespreken Tim Hofman en eindredacteur Marije de Rode, met concluderend woord van femicide-schrijver Tessel ten Zweege, uitgebreid hoe de Nederlandse media een actieve rol spelen in het bewustzijn van femicide. Ja, de term wordt steeds zichtbaarder (finally). Maar toch blijven koppen in de media sprekend over femicide twijfelachtig, aldus Radio Boos. Eufemismen worden hier gebruikt als pleisters op een grote, gapende schotwond, wat tenietdoet aan de ernst van de situatie en wellicht verzachtende omstandigheden veroorzaakt. Want “het gaat niet om een noodlottig ongeval, maar om een doelgerichte moord op een vrouw waar patriarchaal denken en ongelijke machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen aan grondslag liggen”, vertelt De Rode.

Wat zijn de gevolgen van dit soort berichtgeving? Wanneer faciliteert dit – direct of indirect – geweld jegens vrouwen, of erger, vrouwenmoord?

Hieraan voegt Ten Zweege nog toe: “In sommige koppen wordt femicide beschreven als iets wat een vrouw overkomt en wordt er niet van een dader gesproken; alsof het een soort natuurverschijnsel is. Er is een hele duidelijke dader, en dat is een man. Het doet ons niet genoeg nadenken over wie deze daden eigenlijk plegen. Uiteindelijk zijn het de mannelijke (potentiële) daders waar de oplossing tegen femicide ligt.”

Bagatelliseren

De podcastmakers en schrijver zijn overigens niet de enige die opvallende koppen analyseren. Onderzoeksjournalist Zoë Papaikonomou draagt haar Instagrampagina op aan het ontleden en bespreken van dit soort artikeltitels in allerlei thema’s en gradaties. Papaikanomou schijnt een licht op framing die wordt gebruikt in artikelen, waarbij de nadruk vaak wordt gelegd op het gedrag van een slachtoffer, het ‘dramatische’ aspect van het incident of de omstandigheden waarin het plaatsvond. Deze keuzes in woordgebruik en invalshoek kunnen het publieke begrip over femicide beïnvloeden, betoogt Papaikanomou, en zelfs onbedoeld bijdragen aan het bagatelliseren van geweld tegen vrouwen.

De tekst gaat verder onder de afbeelding.

Dit bericht op Instagram bekijken

Een bericht gedeeld door Zoë Papaikonomou – she/her (@zoepapaikonomou)

De verheerlijking van femicide

Tegelijkertijd brengt pretpark Walibi, bekend om hun angstaanjagende Fright Nights met horrorthema, hun jaarlijkse marketingcampagne uit. Een campagne die niet alleen mij, maar menig vrouw woedend maakt. Op de beelden (die inmiddels tijdelijk verwijderd zijn vanwege talloze boze reacties) is een doodsbange, opgesloten vrouw te zien. Te midden van een veiling waar mannen op haar bieden voordat ze wordt verkocht en vermoord. Wederom roept het de vraag op: wat voor beeld schets een park als Walibi hiermee? Het reduceren van een vrouw tot een object en het machtig stellen van mannen als eigenaren van dit object. Noem de kritiek ‘flauw’, of zeg ‘dat tegenwoordig niets meer mag’, maar het is minder onschuldig dan je misschien denkt; ook zo’n reclame draagt bij aan de verheerlijking van femicide.

Het pretpark meldt de campagne opnieuw online te zetten aanstaande maandag. Is dan de deadline bereikt dat we hier boos over mogen zijn? Wordt het dan opeens wél vermakelijk? Wanneer wordt het erkend dat dit onderdeel is van een breder patroon, waarin geweld tegen vrouwen wordt genormaliseerd?

Voorwaarts

Het moge duidelijk zijn dat er nog veel werk te doen is, en dat de beeldvorming van media en het laconieke beleid invloed hebben op hoe we als samenleving femicide zien en bespreken. Maar er is altijd ruimte voor actie en verandering. Blijf alert, praat erover, stuur redacties een bericht over schadelijke koppen en sluit je aan bij protesten en initiatieven. Iedere stem, elk gesprek en elke kritische blik draagt bij aan een bewustere samenleving waarin femicide niet wordt geminimaliseerd, maar serieus wordt aangepakt.