Escapisme?

Het lezen van romantische verhalen in tijden van (politieke) onrust is niet nieuw. Na 9/11 ging de verkoop van ‘chicklit’ sterk omhoog, tijdens de lockdowns werd het genre van ‘cozy mysteries’ populair. Niet heel gek dus dat we nu, post-pandemie, in een klimaatcrisis en terwijl er drie kalende zeventigers eigenhandig de wereld om zeep helpen, verlangen naar ontsnapping én houvast in alternatieve werelden.

Net als in klassieke fantasy gaat het in romantasy veel om het hertekenen van grenzen: tussen rijken, soorten en werelden. Nijkamp ziet dat als een reactie op maatschappelijke discussies in de echte wereld. “Dat is niets nieuws. Romantische verhalen zijn er altijd geweest en thema’s als macht, het zoeken naar je eigen gemeenschap of identiteit komen daar ook al langer in terug. Het biedt ook ruimte om te dromen over anders zijn. Hoe is de macht verdeeld? Kun je daar vragen over stellen?”

LEES OOK

Come on, vote! Lees dit voordat je stemt tijdens de Tweede Kamerverkiezingen 2025

Doortje Smithuijsen

Op die manier scheppen fictieve verhalen ruimte om na te denken over je eigen omgeving, zonder dat het voelt als huiswerk. Nijkamp: “Fantasy creëert een alternatieve wereld die tegelijkertijd kritiek levert op én een afspiegeling is van onze eigen maatschappij. Zo’n verhaal zegt iets over hoe de wereld er nu uitziet, ook al gaat het óók over draken en vampiers. Dat verwacht je misschien niet van het genre, maar alle verhalen zijn een product van de tijd waarin ze geschreven worden.”

Heteronormatief

Dat wil niet zeggen dat de romantasyboeken die de bestsellerlijsten domineren helemaal zonder clichés zijn. Hoofdpersonages zijn over het algemeen genomen wit, hetero, dun en knap, de boeken zitten vol problematische machtsdynamieken en leeftijdsverschillen (300 jaar?!). Dat veel boeken binnen het genre heteronormatief zijn en een bestaand verhaal opnieuw vertellen – daar ontkom je niet aan, denkt Nijkamp. Hen schept veel queer karakters in diens eigen boeken. “Zelfs als je non-binaire karakters creëert, leven die vaak in een wereld waar heterorelaties de norm zijn. Zo werkt onze eigen wereld nu eenmaal ook. Je zou ook een wereld kunnen bedenken waarin dat andersom is, maar in een heldenverhaal moet er altijd iets zijn om tegen te strijden.”

Geen enkel verhaal staat helemaal op zichzelf, ook fantasy niet. “De persoonlijke identiteit en de grotere wereld die botsen,” zegt Nijkamp “maar dit soort verhalen laten ook zien dat er veel maakbaar is, en dat maakt macht heel kwetsbaar. Want als gender maakbaar is, en identiteit is maakbaar, en grenzen zijn maakbaar– dan is macht dat ook. Dan wordt het gevaarlijk voor zittende machthebbers, die zien hun waarde opeens kwetsbaar worden.” Dat resoneert met lezers, omdat hun eigen grenzen – van gender, van seksualiteit, van macht – óók in beweging zijn. “Ik ben zelf ook het meest geïnteresseerd in verhalen waar die vragen worden gesteld. Waar ligt de macht? Hoe is deze wereld gestructureerd en is er ruimte voor verandering?” In veel romantasy verhalen gaat het verrassend vaak over die vragen.

Neukende draken

En ja, er staan seksscènes in de boeken. Op een manier die nieuw voelt, namelijk zonder omslachtige termen of heel veel aan de verbeelding over te laten. Dat maakt dat velen dit genre afdoen als ‘de nieuwe bouquetreeksromannetjes.’ Ook dat is niet nieuw. In de jaren 00 was er Twilight, een verhaal over vampiers, weerwolven, verboden verlangen en de spanning tussen gevaar en veiligheid. Dat eeuwige ‘ze willen wel maar het mag écht niet’ voelt met terugwerkende kracht echt extreem Amerikaans en christelijk. Daarna volgde 50 Shades of Grey. Geen fantasy, maar de serie boeken volgt wel het script van een klassiek sprookje: ‘naïef, maagdelijk meisje wordt gered door rijke prins’.

LEES OOK

Kijktips voor Halloween: 12 horrorfilms om te streamen in het donker

Martine Findhammer

Beide boekenseries werden vaak weggezet als ‘slechte literatuur’, maar waren ook razend populair. Toch zijn de romantasyboeken ook écht anders dan Twilight of Fifty Shades. Waar die boeken verlangens inperkten – veel gestolen blikken, veel ‘het-hoort-echt-niet-maar-we-willen-het-wel’ – biedt romantasy juist ruimte voor een groter kleurenpalet aan opties en experiment, zónder schaamte. In deze verhalen zijn de vrouwen sterke helden die precies weten wat ze wel en niet willen. Dat lees je ook terug in de manier waarin seks beschreven wordt. Vrouwelijk verlangen wordt niet verhult, maar juist centraal gesteld. Iets wat je maar in weinige andere boeken, films of series terugziet.

Heteropessimisme

Feyre, de hoofdpersoon in de ACOTAR-serie is geen naïeve maagd wanneer ze de Fae tegenkomt. Ze heeft het bed al gedeeld met een boerenjongen uit het dorp. Niet omdat ze hoteldebotel verliefd was, maar gewoon, omdat ze daar zin in had. Wordt ook niet moeilijk overgedaan. “Er zit expliciete seks in romantasy, zeker voor fantasy-begrippen, waar over het algemeen helemaal geen seks in voorkomt”, zegt Van der Laan. “Dat vrouwvriendelijke point of view, waarbij seks draait om haar plezier, dat was voor mij nieuw. De meeste boeken die je leest, gaan toch uit van een mannelijk perspectief.”

Misschien is romantasy daarom zo populair: het is het zeldzame domein waarin (onder andere) vrouwen hun fantasieën over macht, seks en een alternatieve wereld mogen onderzoeken. “De wereld is best een cynische plek geworden”, zegt Van der Laan. “Dus twee mensen die elkaar ontmoeten, verliefd worden, eeuwig bij elkaar blijven én hele goeie seks blijven hebben, dat voelt alleen maar geloofwaardig binnen die fantasiewereld. Dan kun je zeggen: ‘ja, in die wereld werkt dat zo.’”

Frustraties

En dat is kennelijk alleen aannemelijk als deze mannen alles zijn behalve, eh, mannen: aliens, Fae, drakenrijders: dat voelt allemaal geloofwaardiger dan een menselijke man die én intuïtief aanvoelen wat je wil, die jouw plezier vooropstellen in bed zonder dat het gevraagd wordt en die voor altijd bij je blijft omdat het nu eenmaal in de sterren staat.

LEES OOK

Geen tijd om te lezen? Deze luisterboeken zijn je redding

Alexandra van der Hoeven

Als je er zo naar kijkt, is romantasy niet zozeer een manier om van de realiteit te ontsnappen, maar eerder het uitdrukken van frustratie over de realiteit. Een heel genre opgehangen aan het idee dat mensen op dit moment iets fundamenteels anders nodig hebben van relaties én de wereld. Iets dat zo onbereikbaar voelt, dat het alleen in fantasiewerelden kan bestaan, terwijl de daadwerkelijke structurele veranderingen die nodig zijn om die verlangens realiteit te maken in de echte wereld, verder weg voelen dan ooit. Dat afdoen als ‘neukende draken’, doet het tekort.

LEES OOK

12 verslavende liefdesromans die je nu wil lezen

Emma Specter