saskia-belleman-en-tessel-ten-zweege-in-gesprek-over-femicide-in-nederland-343663

Na de gruwelijke gebeurtenis van deze week rondom de moord op de zeventienjarige Lisa uit Abcoude herpubliceren we dit belangrijke interview, dat journalist Saskia Belleman speciaal voor Vogue voerde met schrijver Tessel ten Zweege. Belleman, die na vijftien jaar als rechtbankverslaggever bijna met pensioen gaat, en Ten Zweege, auteur van het boek Femicide – Tot de dood ons scheidt, hebben een fascinatie voor femicide en de laconieke wijze waarop onze maatschappij daarmee omgaat.

Saskia Belleman en Tessel ten Zweege over femicide in Nederland

Saskia, jij bent al zo’n twintig jaar rechtbankverslaggever. Sinds twee jaar geef je speciale aandacht aan femicide. Hoe is dat onderwerp bij je terechtgekomen?

“Voor De Telegraaf ben ik elk weekend bezig met het doorspitten van de zittingslijsten, om te bepalen welke rechtszaken interessant zijn om naartoe te gaan. En elk weekend kwam ik wel drie, vier zaken tegen van vrouwen die door hun partner of ex-partner waren gedood. Op een gegeven moment dacht ik: hoe kan dit? En waarom hoor ik daar niet meer over? Elke zaak waarin een vrouw werd gedood, werd gezien als een op zichzelf staande moordzaak. Terwijl ik dacht: hier ligt een patroon onder. Ik zit al zo lang in de rechtbankverslaggeving, en in dit werk zie je heel veel gestoorde dingen. Maar met femicidezaken was het anders. Ik kreeg het gevoel dat het in dit soort zaken uiteindelijk ook ging over de fundamentele ongelijkheid tussen mannen en vrouwen en hoe die in onze maatschappij nog altijd wordt genegeerd. Vandaar dat ik er meer aandacht op wilde vestigen.”

Elke week onze beste artikelen in je inbox? Schrijf je hier in voor de Vogue-nieuwsbrief.

Was er een specifieke zaak die de doorslag gaf?

“De zaak van Clarinda van den Bersselaar in 2022 was voor mij een kantelpunt. Clarinda was een vrouw die werkte bij de kinderbescherming, ze was goed opgeleid, had een dochtertje van één met haar partner, hij was adjunct-directeur van een basisschool. Je zou denken: goed opgeleide mensen, die kunnen praten met elkaar. Want dat is wat je vaak hoort als je het hebt over vrouwen die worden vermoord door hun partner of ex. Reacties in de trant van: ‘Dat is een probleem van andere culturen.’ Maar dat is niet zo. Het gebeurt evengoed bij hoogopgeleide, ‘nette’ mensen zoals Clarinda.

Tijdens die rechtszaak bleek dat Clarinda de fuik in was gezwommen die je vaker ziet bij slachtoffers van femicide. Een soort relationele gijzeling, waarbij haar partner haar steeds verder isoleerde. Hij weekte haar los van haar familie, van haar vrienden, van haar hele sociale omgeving. Op een dag besloot ze weg te gaan, ze verliet het huis met haar kind in de kinderwagen. Onder het raam van haar ouders, in een winkelcentrum en op klaarlichte dag, heeft haar partner haar doodgestoken.”

Cognitieve dissonantie

Tessel, jij bent geen rechtbankverslaggever maar schrijver. Hoe kwam jij bij het onderwerp femicide terecht?

“In mijn studententijd richtte ik een onafhankelijk feministisch tijdschrift op. Ironisch genoeg kwam ik tegelijkertijd zelf terecht in een gewelddadige relatie. Ik kan dus beamen wat Saskia net zegt: iedereen kan in zo’n fuik terechtkomen. Ik ervoer in die tijd veel cognitieve dissonantie: ik zag mezelf als mondige feminist, maar zat toch in een relatie die tegen al mijn principes inging.”

Hoe kwam je in die situatie terecht?

“Zoals wel meer gewelddadige relaties begon het heel onschuldig en juist met veel ‘lovebombing’. Hij zei al heel snel dingen als: ‘Je bent de vrouw van mijn dromen’, terwijl hij me nog helemaal niet goed kende. Nu zouden bij mij de alarmbellen afgaan, maar in die periode zat ik niet lekker in mijn vel, dus ik vond het heerlijk om dat soort dingen te horen.

Excuus

Al snel sloeg de sfeer om en begon hij steeds gemenere grappen te maken over mijn uiterlijk en over hoe ik me gedroeg. ‘Ik vind dat je vandaag slecht gekleed de deur uitgaat’, zei hij ’s ochtends. Dan zat ik de hele dag op mijn werk daarover na te denken. Maar als ik het ’s avonds thuis ter sprake bracht, zei hij: ‘Oh, dat heb je verkeerd geïnterpreteerd.’ Hij zette me altijd op het verkeerde been. Was altijd aan het testen hoe ver hij kon gaan. De eerste keer dat er fysiek geweld plaatsvond, hadden we allebei gedronken. Dus zijn uitvlucht was: ‘Ik was dronken en ik zal het nooit meer doen.’ Zo’n excuus geloof je dan heel graag, want dat is makkelijker dan onder ogen komen dat je in een gewelddadige relatie zit.

Ik herken ook heel erg de sociale isolatie die Saskia benoemt. Mijn ex was Engels en woonde bij mij. Als ik bij vriendinnen langs wilde, zei hij: ‘Ik heb hier niemand, dus dan zit ik alleen thuis.’ Hij begon me ook te beschuldigen van vreemdgaan met mijn vriendinnen – ik ben biseksueel. Hij vertrouwde me niet als ik bij een van hen wilde logeren. Toen het echt gewelddadig begon te worden, ging ik op de automatische piloot leven. Ik was de hele dag bezig met: wat zegt zijn lichaamstaal, heb ik hem misschien boos gemaakt? Er was geen ruimte meer om na te denken: in wat voor relatie zit ik en wil ik dit eigenlijk wel?”

Gevoel van medeplichtigheid

Hoe ben je er uiteindelijk uitgekomen?

“Toevallig. Ik was aan het koken en had de deur van mijn studio openstaan voor ventilatie. Hij begon weer ruzie met me te maken. Op een gegeven moment heb ik hem een zet teruggegeven en hij viel de hal in, achter mijn voordeur. Toen dacht ik ineens: ik kan nu de deur dichtdoen. En toen heb ik dat gedaan. Hij bleef urenlang bonzen, schreeuwen en bellen, maar ik heb daar gewoon gezeten en gedacht: ik hoef niet open te doen. Uiteindelijk is hij afgedropen. Toen heb ik de opzichter van het appartementencomplex gebeld en gezegd: ‘Dit is een man die mij de afgelopen maanden heeft mishandeld.’ De opzichter zei: ‘Ik zorg dat hij niet meer binnenkomt.'”

Had je er ooit met vrienden over gesproken?

“Nooit. Ik loog heel veel in die tijd. Het meest schrijnend was een gesprek met een vriendin, die eens opmerkte dat ze mijn vriend wel heel agressief vond. ‘Als ik niet beter zou weten, dan zou ik denken dat hij je mishandelt’, zei ze. ‘Maar ik ken jou, dat zou jij nooit toelaten.'”

Ik kan me voorstellen dat dat een confronterende opmerking was.

“Zeker, want hoewel goed bedoeld, is zo’n woord als ‘toelaten’ heel schadelijk. Het impliceert dat je ‘medeplichtig’ bent. Misschien verdien ik dit wel omdat ik me er te weinig tegen verzet, dacht ik destijds. En: mensen verwachten het niet van mij, dus stel ik ga hiermee naar mijn familie of naar vrienden, geloven ze mij dan wel?”

Niet serieus genomen

Ben je ooit naar de politie gegaan?

“Nee. Ik had via mijn feministische contacten veel nare ervaringen gehoord over hoe de politie omgaat met vrouwen die melding maken van mishandeling of bedreiging. Het voelde niet als een veilige plek om naartoe te gaan.”

Saskia: “Je hoort inderdaad zo ontzettend veel verhalen over vrouwen die talloze keren bij de politie om hulp hebben aangeklopt, aangifte hebben gedaan, meldingen hebben gemaakt en alsnog niet serieus worden genomen. Dat de persoon achter de balie zegt: ‘Mevrouwtje, misschien moet u gewoon eens een keer onder het genot van een glas wijn een goed gesprek met elkaar voeren.’ En dan heeft zo’n agent het dus tegen iemand die vertelt: ‘Ik word al maandenlang bedreigd en gestalkt.’ Er wordt vaak gezegd: ‘Zolang uw man niks doet, kunnen wij ook niks.’ Intussen is bedreigen gewoon strafbaar, net als stalken. Dus hoezo: wij kunnen niks doen?”

Tessel: “Eigenlijk moet je gewoon live voor het politiebureau in je gezicht geslagen worden, dan pas word je serieus genomen.”

Saskia: “Of echt onder de blauwe plekken zitten. Maar het is natuurlijk bezopen dat je het zo ver moet laten komen. Vrijwel altijd wordt gedacht: het zal zo’n vaart niet lopen.”

Minder geëmancipeerd dan we denken

Waarom wordt dat gevaar zo onderschat?

Saskia: “Omdat het vrouwen zijn. We denken dat we zo’n geëmancipeerd landje zijn met z’n allen, maar dat zijn we helemaal niet. Je ziet in het dagelijks leven genoeg voorbeelden van ongelijke salariëring van mannen en vrouwen die hetzelfde werk doen. Of kijk naar studentenverenigingen, waar jongens zich vrij voelen om het over vrouwen te hebben als ‘sperma-emmers’ en hoe lamlendig wij daar als maatschappij op reageren.

Het effect van dat soort ongelijkheden zie je bij de politiebalies. Als daar een man staat die zegt: ‘Ik word bedreigd en iemand wil me afmaken’, nou, reken maar dat er aandacht aan wordt besteed. Maar als een vrouw er staat met eenzelfde verhaal, en ze is geëmotioneerd, dan wordt ze weggezet als hysterica. En als ze tijdens zo’n zelfde aangifte te kalm is, dan krijgen ze het idee van: het zal allemaal wel meevallen. Zo’n vrouw wordt gewoon hoe dan ook niet serieus genomen.”

Tessel: “In een land als Spanje is al een tijd een regeringscomité dat zich specifiek op femicide richt. Omdat Spanje erkent: wij hebben een probleem met machocultuur, daar moeten we iets mee als samenleving. Intussen zijn er het afgelopen decennium jaren geweest waarin femicide meer voorkwam in Nederland dan in Spanje. Maar in Nederland hebben we toch nog altijd het gevoel: wij zijn progressief, en geweld tegen vrouwen, dat is iets van moslims. Dat maakt je als slachtoffer gewoon monddood.”

Femicide in Nederland

Hebben jullie enig idee hoe vaak femicide op dit moment voorkomt in Nederland?

Saskia: “De meeste bronnen houden aan dat één keer in de acht à tien dagen een vrouw overlijdt door toedoen van haar partner of ex-partner. Maar volgens mij ligt het aantal hoger. Enerzijds omdat we niet altijd kunnen uitgaan van traditionele relaties. Ik ken een geval van een vrouw die een affaire had met een getrouwde man en door hem werd vermoord.”

Tessel: “Of een trans vrouw die vermoord wordt.”

Saskia: “Precies. Daarnaast zie ik ook vaak suïcides voorbijkomen waarvan ik denk: is dit echt zelfdoding? Zelfde geldt voor vrouwen die ineens van de trap vallen of van een balkon. Je maakt mij niet wijs dat er jaarlijks zo veel huiselijke ongelukjes zijn met dodelijke afloop.”

Hoe reageren mannen op jullie poging om femicide onder de aandacht te brengen?

Tessel: “De meeste mannen die op mijn werk reageren zijn heel negatief, soms ontvang ik online zelfs bedreigingen. Veel jongens van mijn leeftijd lijken steeds extremer te worden in hun rechtse opvattingen. Die vallen mij dan aan met het idee dat ik maar een half verhaal vertel, omdat er in totaal jaarlijks meer mannen dan vrouwen worden vermoord in Nederland.”

Saskia: “Mannen zijn toch vaak heel sceptisch en schieten meteen in de verdediging. Door inderdaad almaar te herhalen dat er nog altijd meer mannen dan vrouwen worden vermoord. Dat is zo, maar niet door hun eigen partner. Ik heb het idee dat veel mannen het probleem toch een beetje ontkennen om het op afstand te houden. Omdat ze niet onder ogen willen zien dat gewone mannen, zoals hun eigen vrienden of zelfs zijzelf, tot dit soort dingen in staat zijn.”

Heftige berichten

Ik kan me voorstellen dat veel vrouwen zich nu tot jullie richten voor hulp, in plaats van de politie te bellen.

Tessel: “Sinds mijn boek over femicide in 2022 uitkwam, krijg ik vrijwel dagelijks een dm van een vrouw die iets vergelijkbaars heeft meegemaakt als ik. Eerst ging ik altijd uitgebreid met iedereen in gesprek. Maar ik heb inmiddels ook een standaardreactie waarin ik doorverwijs naar Slachtofferhulp en een aantal chatlijnen waar je 24/7 kunt chatten met specialisten. Vooral omdat ik het niet meer aankan om op alles persoonlijk in te gaan. Mensen sturen mij soms in het weekend als ik ’s nachts met een biertje op een huisfeestje sta zomaar een enorme lap tekst met allemaal supertraumatische details over geweld. Voor mij is dat ook een trigger.”

Saskia: “Ik krijg best veel berichten van mensen die in acute situaties zitten. Of mails van ouders: ‘Onze dochter is in gevaar.’ Dat vind ik heel heftig. Ik kan natuurlijk concreet niet zoveel doen. Behalve zeggen: ‘Bel daar en daar naartoe en zeg dat je via mij komt.’ En hopen dat ze op een goede manier worden opgevangen.”

Word je niet moedeloos van zoveel berichten?

Saskia: “Ik word alleen maar boos. En door die woede denk ik: ik ga me hier nog meer in vastbijten. En ik laat niet meer los.”

Ben of ken je iemand in een gewelddadige relatie? Praat er (anoniem) over met advies- en meldpunt Veilig Thuis via 0800-2000 of veiligthuis.nl.

Dit artikel over femicide in Nederland is oorspronkelijk gepubliceerd in het mei 2025-nummer van Vogue Nederland, dat hier online te bestellen is.